برای فروشندگان مواد غذایی دو کلمهی جادویی هست که به آنها کمک میکند محصولاتشان را راحتتر به فروش برسانند و پول بیشتری از مردم بگیرند. این دو کلمه جادویی، «طبیعی» و «ارگانیک» است. بعضیها دوست دارند تغذیهی سالمتری داشته باشند به همین خاطر به دنبال مواد خوراکی ارگانیک و طبیعی میگردند. بعضیها هم چندتا محصول را با هم مقایسه میکنند و وقتی همه چیز آنها با هم برابر باشد، محصولی را ترجیح میدهند که برچسب طبیعی یا ارگانیک داشته باشد. محصولات ارگانیک، به محصولاتی گفته میشود که بدون استفاده از کودها و حشرهکشهای شیمیایی تولید شده باشند. عموم مردم بر این باورند که محصولات ارگانیک هم برای سلامتیشان و هم برای طبیعت بهتر هستند، اما فرق چندانی میان محصولات ارگانیک و غیرارگانیک وجود ندارد.
درحقیقت، همیشه طبیعیتر بودن به معنی بهتر بودن نیست. حتی خود محصولاتی که تحت عنوان محصولات ارگانیک بهفروش میرسند، کاملا ارگانیک نیستند؛ محصولات با برچسب ارگانیک حدود ۹۵ درصد و محصولات با برچسب حاوی مواد ارگانیک حداکثر ۵۰ درصد مواد تشکیلدهندی ارگانیک دارند؛ بهعبارت دیگر، تنها محصولاتی کاملا ارگانیک هستند که برچسب «۱۰۰ درصد ارگانیک» را داشته باشند. براساس تعریف سازمان غذا و داروی آمریکا، محصول ارگانیک محصولی است که بدون دخالت هرگونه مادهی شیمیایی و روشهای مصنوعی (مانند دستکاری ژنتیکی) تولید شود. نهتنها میوه و سبزیها بلکه گوشت، عسل، لبنیات و دیگر خوراکیها میتوانند به روش ارگانیک تولید شوند. گوشت و محصولات دامی ارگانیک از دامهایی تولید میشوند که در شرایط طبیعی و با عادتهای طبیعی دام پرورش یافتهاند.
دامها با خوراک ارگانیک، در مکانی تمیز و با امکان دسترسی به فضای باز پرورش مییابند و به آنها هورمون و آنتیبیوتیک داده نمیشود. اما در نقطهی مقابل، مصرف این مواد میزان ارگانوفسفات را کاهش میدهد که این امر موجب پیدایش اختلالات عصبی و نورولوژیک میشود. هم اکنون بیش از سه دهه از توجه جهانی به موضوع حفاظت محیط زیست و حدود دو دهه از مباحث پیرامون توسعهی پایدار میگذرد. قبل از این، در تمامی پروژههای توسعه، فقط دیدگاه اقتصادی و ایجاد درآمد و بازده اقتصادی بیشتر، مد نظر بود. به همین دلیل در دههی ۱۹۷۰ میلادی این ذهنیت در افکار سیاستگذاران و برنامهریزان توسعه مطرح شد که این روند رشد اقتصادی سرانجام منجر به تخریب محیط زیست، نابرابری اجتماعی، کاهش منابع و… میشود و جبران این مشکلات در دراز مدت باعث ضررهای فراوان اقتصادی خواهد شد. همچنین کشاورزی ارگانیک شیوهها و غذاهای سنتی را احیا میکند و در تقویت انسجام اجتماعی نقش موثری دارد.
در استراتژی انقلاب سبز نیز با هدف تامین مواد غذایی جمعیت رو به رشد جامعهی جهانی (به علت بالارفتن امید به زندگی در اثر بهبود و پیشرفت ارائهی خدمات بهداشتی و دسترسی به موادغذایی با تنوع و کیفیت بهتر در کشورهای توسعهیافته و اکثر کشورهای در حال توسعه) بر اهداف کوتاهمدت و حداکثر عملکرد متکی است. در اواسط قرن بیستم با ظهور کشاورزی صنعتی و انقلاب سبز، بشر به تامین تغذیهی آیندهی خود مطمئن و دلگرم شد. اما این رویای شیرین دیری نپایید، چرا که انقلاب سبز و کشاورزی صنعتی اگرچه توانست در کوتاهمدت در اکثر نقاط دنیا افزایش تولید محصولات کشاورزی را به ارمغان آورد اما به خاطر عدم توجه به مسائل اخلاقی و اجتماعی مثل حقوق دیگر موجودات و نسلهای آینده به زمینهای کشاورزی و منابع طبیعی و صرفا پرداختن به منفعت و استفادهی بیحد از مواد شیمیایی، امروزه نهتنها تولید مواد غذایی رو به کاهش است بلکه مشکلات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسیار زیادی را به وجود آورده و جمعیت زمین را با بحرانی بزرگ و فاجعهای عظیم روبهرو کرده است و برای حل آن باید بهای سنگینی را پرداخت کرد.
با افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به غذای بیشتر و همزمان با تخریب محیط زیست، حفظ منابع طبیعی مخصوصا منابع طبیعی تجدیدناپذیر و ذخیرهسازی آنها برای نسلهای آینده، مورد توجه قرار گرفت و اندیشهی کشاورزی پایدار و تبدیل کشاورزی از مصرف پرنهاده به کمنهاده ایجاد شد. آمار مربوط به کشاورزی زیستی نشان از رشدی سریع و تداومی همهجانبه در گسترش این سامانهی کشاورزی میدهد. یافتههای جدید دانشمندان در واقع تاییدی بر این باور قدیمی است که هر چیزی طبیعیاش بهتر است. براساس مطالعهای ۱۰ ساله که گوجهفرنگیهای ارگانیک و انواع معمولی را مقایسه کرده، محققان دریافتهاند که میزان مواد مغذی و آنتیاکسیدانهایی مثل فلانوئیدها در انواع ارگانیک، دو برابر بیشتر از انواع معمولی است. اما این محصولات غذایی ارگانیک چه هستند که در سالهای اخیر این همه دربارهی آنها بحث شده است؟
در ابتدا این محصولات، تنها در فروشگاههای کوچک یا در بازارهای محلی کشاورزان قابل دسترس بود، ولی در سالهای اخیر، به طور وسیعی در اکثر فروشگاهها در کشورهای اروپایی و آمریکایی فراهم و قابل دسترس شد؛ طوری که مصرف غذاهای ارگانیک در بین مردم آمریکا در طی چند سال اخیر دارای رشد ۱۷ تا ۲۰ درصدی بوده است. در حالی که محصولاتی که پیش از این در بازار مرسوم بودهاند و از نظر شکل ظاهری بهتر و بزرگتر هم بودند، تنها رشد دو تا سه درصدی داشتهاند. به همین دلیل هم بسیاری از شرکتهای تولید مواد غذایی به سمت مصرف این مواد برای تولید فرآوردههای خود سوق داده شدهاند. در ابتدا، غذای ارگانیک تنها شامل سبزیهای تازه بود و اولین مصرفکنندگانی که از غذای ارگانیک استفاده میکردند، به دنبال غذایی بودند بدون مواد شیمیایی، تازه و در حد امکان دارای کمترین مراحل فرآیند.
چون آنها باید اقلام مورد نیاز خود را مستقیما از کشاورزان خریداری میکردند بنابراین، شعار «کشاورز خود را بشناس تا غذای خود را بشناسی» از اولین شعارهایی بود که برای ترویج مصرف غذاهای ارگانیک، گفته شد. اما امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا، محصولات ارگانیک، دیگر لوکس و خاص به حساب نمیآیند و در فروشگاهها، انواع محصولات ارگانیک از میوه و سبزی گرفته تا مرغ، تخممرغ و شیر را میتوانید با برچسب ارگانیک و تنها اندکی گرانتر از انواع معمولی، خریداری کنید. تفاوت محصولات ارکانیک با محصولات طبیعی و سالم چیست؟ آیا مواد غذایی ارگانیک صدردصد سالم هستند؟ در واقع کشاورزی ارگانیک یا کشاورزی زیستی، شیوهای از کشاورزی است که در تمامی مراحل کاشت تا برداشت، جمعآوری و بستهبندی محصولات کشاورزی از کود شیمیایی استفاده نمیکند.
زیانهای کشاورزی به روش سنتی و تجاری
در کشاورزی تجاری و متعارف، بیش از ۳۰۰ ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی مانند آفتکشها، علفکشها و کودهای شیمایی به منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزسازی خاک استفاده میشود که بقایای این مواد پس از ورود به بدن میتوانند موجب مشکلات زیادی شود؛ مثل بروز نقصهای مادرزادی، تولد نوزاد با وزن کم، اختلال در سیکل ماهانهی زنان، سقط جنین، بلوغ زودرس و یا دیررس، یائسگی پیشرس، تغییر در رفتار جنسی، کاهش تعداد اسپرم مردان، کاهش باروری و یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن و سرطانزایی. پژوهشها نشان میدهد که ۶۰ درصد سموم دفع آفات، ۹۰ درصد قارچکشها و ۳۰ درصد حشرهکشها سرطانزا هستند. در کشاورزی تجاری با استفادهی بیرویه و نامتعادل از کودها و سموم که تخریب خاک و از بین رفتن موجودات خاکزی را در پی داشت، توان تولید و حاصلخیزی خاک کاهش یافت و نتیجهی این روش کشاورزی، پایین آمدن کیفیت محصولات بود.
پرتودهی محصولات یعنی آنکه محصولات را در معرض میزان کنترلشدهی پرتوهای یونیزهکننده قرار میدهند تا اینکه باکتریهایی مانند E.coli و سالمونلا نابود شود و در واقع محصولات را به این طریق ضدعفونی میکنند. کنترل حشرات و انگلها، افزایش ماندگاری و جلوگیری از جوانه زدن از دیگر دلایل پرتودهی محصولات غذایی است. اما این پرتودهی باعث از دست رفتن میزان اندکی از مواد مغذی محصولات می شود. همچنین هنگامی که مواد غذایی پرتودهی میشوند مواد شیمیایی سرطانزایی بنام "Cyclobutanone" تشکیل میشود. مهندسی ژنتیک و یا اصلاح ژنتیکی محصولات به جداسازی، دستکاری و انتقال ژنها اطلاق میشود. در این روش ژنهایی با خاصیت مطلوب از یک گونه، جدا و به گونهی هدف انتقال داده میشود. بهبود کیفیت، افزایش تولید، ایجاد یک صفت مطلوب و مقاوم ساختن محصولات در برابر آفتها و تنشهای محیطی از کاربردهای مهندسی ژنتیک است.
مضرات محصولات اصلاح شدهی ژنتیکی شامل بروز نقصهای مادرزادی، کاهش طول عمر، افزایش حساسیتزایی مواد غذایی (به علت تغییر در زنجیرهی پروتئینها)، فقر مواد مغذی و مقاومت آنتی بیوتیکی (احتمال دارد ژنهای مقاوم در برابر آنتیبیوتیکها به باکتریهای بیماریزا در بدن منتقل و یک بیماری جدید و مقاوم در برابر آنتیبیوتیکها ایجاد شود) میشود. استفادهی هورمونها در دام و طیور، رشد آنها را تسریع میکند و چاق شدن آنها را سرعت میبخشد، اما از ارزش غذایی آنها میکاهد. آنتیبیوتیکها هم که برای جلوگیری از بیمار شدن دام و طیور مورد استفاده قرار میگیرند میتواند در انسان مقاومت آنتیبیوتیکی ایجاد کند.
استفاده از هورمونها و مواد شیمیایی در پرورش میوه باعث میشود میوهها ظاهر بهتری پیدا کنند، درشتتر و آبدارتر شوند و زودتر از زمان طبیعیشان به بازار برسند. همهی اینها یک معنا دارد: مشتری بیشتر، قیمت بالاتر و سود اقتصادی بیشتر. این میوهها با کمی دستکاری هورمونی، میتوانند آنقدر بزرگ شوند که رکورد گینس را هم ثبت کنند. مثل خیار ۲ متری که چند سال قبل رکورددار گینس شد یا سیبزمینی ۱۱ کیلویی که در سال ۲۰۰۶ برای پرورشدهندهاش رکوردزنی کرد. اما حتی اگر میوهها رکوردشکن هم نشوند، رشد سریع آنها کمک میکند تا یک فصل زودتر به بازار برسند و به خاطر نوبر بودن، قیمتهای نجومی پیدا کنند و سود چشمگیری را به جیب پرورشدهندهی آنها بریزند. اما صرف نظر از همه اینها، میوههای هورمونی طعم اصلی خود را ندارند و در رقابت با میوههای ارگانیک حرفی برای گفتن نخواهند داشت. آنها به سرعت تغییر رنگ میدهند و بافت و عطرشان از بین میرود.
این میوههای آبکی و بیمزه، یک ایراد جدی دیگر هم دارند و آن خطری است که برای سلامتی محسوب میشوند. هورمونهای کشاورزی، میتواند باعث تغییر ترکیبات میوه شود و تعادل هورمونی بدن افراد را به هم بزند. در نتیجه، بیماریهای هورمونی و مشکلاتی مثل چاقی را به وجود میآورند. دلیلش هم آن است که وقتی میوه با کمک هورمون و یا گازهای خاص زودتر از حد طبیعی میرسد، حامل هورمونهایی است که میتوانند سوختوساز بدن را تغییر دهند و در جذب چربیها مشکل به وجود آورند. بعضی پژوهشگران معتقدند مصرف بیرویه هورمونها و کودهای شیمیایی میتواند با افزایش میزان نیترات خاک، باعث بروز سرطان معده شود؛ سرطانی که این روزها به شدت در دنیا شیوع پیدا کرده است. البته به کارگیری کمککنندهها در پرورش گیاهان فقط به خاطر کسب درآمد بیشتر نیست. افزایش بیرویهی جمعیت نیاز به مواد غذایی را بیشتر میکند و در نتیجه چارهای جز روی آوردن به بیوتکنولوژی کشاورزی و تولید محصولات دستکاریشدهی ژنتیکی برای افزایش میزان تولید نمیماند.
فواید مصرف مواد غذایی ارگانیک
برای تولید محصول ارگانیک از مواد غیرطبیعی استفاده نمیشود. همچنین اصلاح ژنتیکی که در هنگام پرورش این محصولات استفاده نمیشود، باعث میشود که این میوهها در سایز طبیعی، رنگ و طعم بهتری ارائه شوند. گیاهان مثل انسانها زنده هستند و به همین دلیل امکان بیمار شدن آنها نیز وجود دارد. برخی از کشاورزان برای سالم نگه داشتن محصولات خود در مقابل انواع بیماریها از آنتیبیتویکهایی استفاده میکنند که به نهایت در بافت اصلی گیاه نیز وارد میشوند. همین مسئله میتواند خطری برای سلامتی بدن انسان باشد. شیوههای کشاورزی آلی باعث کاهش آلودگی، حفظ آب، کاهش فرسایش خاک، افزایش باروری خاک، و استفاده از انرژی کمتر میشود. کشاورزی بدون آفتکشها نیز برای پرندگان و حیوانات و همچنین افرادی که در نزدیکی مزارع زندگی میکنند بهتر است. حیوانات که به وسیلهی مواد ارگانیک تغذیه میشوند، آنتیبیوتیکها، هورمونهای رشدی یا خوراکیهای جانبی به آنها داده نمیشود. مواد خوراکی جانبی خطر ابتلا به بیماری جنون گاوی را افزایش میدهد و استفاده از آنتیبیوتیک میتواند گونههای باکتری مقاوم در برابر آنتیبیوتیک را ایجاد کند. گوشت و شیر ارگانیک در بعضی از مواد مغذی خاص غنی هستند.
نتایج یک پژوهش اروپایی در سال ۲۰۱۶ نشان میدهد که سطوح مواد مغذی خاص، از جمله اسیدهای چرب امگا ۳، در گوشت و شیر ارگانیک بیش از ۵۰ درصد بالاتر از نسخههای معمول است. مواد غذایی ارگانیک بدون GMO است. غذاهای مهندسیشدهی ژنتیکی (GM Foods)، غذاهای گیاهی هستند که DNA آنها به گونهای تغییر کرده است که نمیتواند در طبیعت اتفاق بیافتد، که اغلب به منظور مقاومت در برابر آفتکشها و یا تولید حشرهکش انجام میشود. محصولات ارگانیک در حالی که نسبت به انواع معمولی از اندازه کوچکتری برخوردارند، همیشه این سؤال را برای مصرفکنندهها به وجود میآورند که چرا باید پول بیشتری برای خرید این محصولات بپردازیم؟ اما محصولات غذایی که به دلیل ارگانیک یا طبیعی بودن گرانترند، در عمل ارزانتر از محصولات غذایی ماشینی یا صنعتی هستند. واقعیت این است که محصولات غذایی صنعتی و به ظاهر ارزانتر، قیمت واقعیشان بالاتر است. تقریبا یک سوم قیمت این نوع محصولات را مصرفکنندهها مستقیما میپردازند و حدود یک سوم قیمت را دولت، از طریق یارانه به کشاورزان و تولیدکنندگان پرداخت میکند. در عین حال باید به ضایعاتی که بهصورت معمول در این محصولات وجود دارد و آسیبهایی که طبیعت در تولید این محصولات ایجاد میکند نیز، توجه کرد.
بر اساس بررسیهای متخصصان کشاورزی و مواد غذایی و کارشناسان محیط زیست، افراد و خانوادههایی که از محصولات غذایی ارگانیک استفاده میکنند در نهایت، هزینه کمتری را نسبت به افراد و خانوادههایی میپردازند که از محصولات غذایی معمولی که به روشهای صنعتی و ماشینی تهیه شده، استفاده میکنند. چرا که محصولات غذایی که با روش طبیعی و ریتمی آرام به دست میآید، مانند همه پدیدههای دیگر زندگی، استحکام و مقاومت و غنای بیشتری دارد. به عنوان مثال، سیبی که دوبار سریعتر از یک سیب طبیعی رشد میکند، دوبرابر کمتر از سیبی که در طبیعت رشد میکند، دارای مواد غذایی است. به عبارت دیگر برای تامین مقدار کافی مواد مورد نیاز بدن، اگر حجم معینی از محصولات غذایی معمولی و ارزانتر مصرف میکنید، با استفاده از محصولات ارگانیک، نیمی از همان حجم محصولات غذایی، مقدار بیشتری از مواد مورد نیاز بدن مثل ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها و... را تامین میکند.
فواید کشاورزی ارگانیک
اخیرا در مبحث کشاورزی و تولید محصولات مفهومی به نام کشاورزی ارگانیک ایجاد شده است. کشاورزی سنتی در مقابل با کشاورزی ارگانیک قرار دراد چرا که نحوه تولید و نگهداری محصولات در این دو نوع کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. کشاورزی ارگانیک یک روش کشاورزی بدون استفاده از هیچ گونه مواد شیمیایی یا مصنوعی است. این نوع محصولاتی با بالاترین مقادیر مواد غذایی و همچنین حداقل تاثیر بر روی طبیعت تولید میشوند. کشاورزی ارگانیک به نوعی یک استراتژی مدیریت زیست محیطی است که از گذشته مورد استفاده بسیاری از کشاورزان با هدف سالم نگه داشتن خاک از طریق استفاده از مواد طبیعی، بوده است. این استراتژی باعث افزایش باروری خاک و جلوگیری از فرسایش خاک میشود و همچنین حفاظت از انسانها و حیوانها را در مقابل عوارض جانبی مواد شیمیایی و مصنوعی به عهده دارد. با استفاده از مواد بیولوژیکی میتوان گیاهان را در مقابل میکروبها به خوبی محافظت کرد. بسیاری از محصولات کشاورزی مانند سبزیجات، میوه، گیاهان، گوشت، شیر، تخممرغ و غیره توسط بعضی از کشاورزان تولید میشوند.
بر اساس قوانینی که برای محصولات ارگانیک وجود دارد، این نوع کشاورزی باید کیفیت محصول را در حد عالی تضمین کند. کشاورزی ارگانیک در راستای توسعهی پایدار کشاورزی است و به مجموعهای از عملیات گفته میشود که با هدف کاهش مصرف نهادههای غیرطبیعی به اجرا در میآید و در آن مصرف کود و سموم شیمیائی، مواد نگهدارندهی سنتزشده، داروهای شیمیائی، ارگانیسمهای تولید شده به روش مهندسی ژنتیک و پسابها کنار گذاشته میشود. بررسیها نشان میدهند که روند استقبال جهانی از کشاورزی ارگانیک امیدبخش است که از جمله دلایل آن میتوان به افزایش نگرانیها در مورد آلودگی منابع پایه، سلامت غذا، انسان و حیوانها و نیز توجه بیشتر به ارزشهای طبیعت و مناظر طبیعی اشاره کرد. گرچه در مزارع ارگانیک عملکرد محصول معمولا ۱۰ تا ۳۰ درصد کمتر از مزارع غیر ارگانیک است اما در صورت برنامهریزی اصولی، میزان عملکرد، تولید و درآمد مزارع ارگانیک میتواند بیشتر از مزارع غیرارگانیک باشد. برای مثال در فیلیپین عملکرد شالیزارهای ارگانیک ۶ تن گزارش شده است.
به دلیل این که در کشاورزی ارگانیک از هیچگونه مواد شیمیایی استفاده نمیشود، میتوان انتظار داشت که سلامت آب نیز تضمین میشود. تجربههای موجود در زمینه اجرای پروژههای کشاورزی ارگانیک نشان داده است که در مناطق کمبازده با استفاده از شیوههای کشاورزی ارگانیک عملکرد دو تا سه برابر میشود. علاوه بر این، در کشورهای توسعهیافته، عواملی مانند آمادگی مصرفکنندگان برای خرید به قیمت بالاتر، پرداخت یارانه از سوی دولت و گسترش اکوتوریسم نیازهای افزایش درآمد کشاورزی ارگانیک را فراهم میسازد. بررسیها در کشورهای توسعهیافته نشان داده است که مصرفکنندگان حاضر هستند محصولات ارگانیک را به بهای ۱۰ تا ۴۰ درصد بیشتر از محصولات غیر ارگانیک بخرند. امروزه تعداد زیادی از فروشگاههای زنجیرهای محصولات ارگانیک عرضه میکنند و بازار این محصولات رو به رونق و تقاضای بالقوه بیش از عرضه است. انتظار میرود رشد تقاضا در آینده ادامه یابد و بنابراین کمبود عرضهی محصولات ارگانیک این فرصت را برای کشورهای در حال توسعه به وجود میآورد که وارد بازار شوند و سهمی از آن را به خود اختصاص دهند.
تشخیص محصولات ارگانیک
در حال حاضر، محصولات ارگانیک در برخی کشورهای دنیا از جایگاه خاصی برخوردار شدهاند. در این میان مسالهی حلنشده عدم وجود شیوهای مطمئن و دقیق برای شناسایی محصولات ارگانیک و تمایز آنها از سایر محصولات معمولی است. موثرترین شیوهای که تاکنون به این منظور مورد استفاده قرار میگرفت، تحلیل ایزوتوپ پایدار ترکیب نیتروژن بود. اما حتی این شیوه پیچیده نیز نمیتوانست جوابی قطعی و صددرصدی به ما بدهد. به همین دلیل دانشمندان به سراغ طراحی روشی دیگر به این منظور رفتند. در این روش جدید از طیفنگاری رزونانسی مغناطیسی بهره گرفته میشود. این شیوه میتواند ارگانیک بودن برخی مواد غذایی از جمله عسل، گوجهفرنگی و روغن زیتون را نشان دهد. با اینکه این شیوه عملکردی بهتر از شیوههای معمول دارد، اما دانشمندان امیدوارند باز هم بتوان به روشهایی سادهتر و مطمئنتر برای تعیین اصالت موادغذایی ارگانیک دست یافت. اصلی بودن مواد غذایی ارگانیک موجود در بازار، به یکی از اصلیترین دغدغههای بسیاری از مشتریان در برخی کشورها تبدیل شده است.
منبع:زمیت
انتهای پیام/